پارچه ابریشم چیست؟
نام دیگر پارچه ابریشم، سیلک است و در ایران به این نام هم شهرت است. پارچه ابریشم، محکم‌ترین منسوج طبیعی در جهان است. با این وجود این پارچه به دلایل دیگری ارزش پیدا کرده است. نرمی ابریشم، این پارچه را در طول تاریخ به کالایی مورد پسند تبدیل کرده است. این الیاف ساده مسیرهای تجاری را ایجاد و فرهنگ‌ها را در سرتاسر جهان قدیم دگرگون کرده است.
ابریشم از فیبر پروتئین طبیعی تشکیل شده است و عمده آن فیبروئین است. پروتئینی که انواع خاصی از لارو حشرات برای تولید پیله ترشح می‌کنند. با اینکه سایر حشرات نیز موادی شبیه ابریشم تولید می‌کنند، اما بیشتر ابریشم جهان از لارو Bombyx mori گرفته می‌شود، کرم‌هایی که تنها روی درختان توت زندگی می‌کنند.
در شرایط نوری خاص، به دلیل ساختار منشوری مانند الیاف ابریشم یک اثر نوری براق ایجاد می‌شود. این منشورها نور را در زوایای مختلف منعکس می‌کنند، که در نتیجه آن رنگین کمانی نامحسوس ایجاد می‌شود. این یکی از ویژگی‌هایی است که باعث مشهور شدن ابریشم شده.
در ابتدا، انسان‌ها ابریشم وحشی را برای ساخت پارچه‌های ابتدایی برداشت می‌کردند ؛ در حالی که کرم‌ها در مناطقی از چین، هند و اروپا به طور طبیعتی ابریشم تولید می‌کنند ؛ ابریشم وحشی هرگز به اندازه کافی در دسترس نیست تا نیاز ما به تولید منسوجات به طور کامل برآورده شود.
تاریخچه پارچه ابریشم
کشت ابریشم اهلی ، از چین نشات گرفته است. یکی از شواهد باستان‌شناسی استفاده از منسوجات ابریشم در چین را به ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گرداند و به طور قطع چینی‌های باستان در اوایل ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد، از ابریشم استفاده می‌کردند.
در حالی که بسیاری از سوابق تاریخی مربوط به منشأ تولید ابریشم در چین گمشده یا از بین رفته است، افسانه‌های چینی توسعه صنعت sericulture(که هنر ساخت ابریشم است) را به شهبانو لیزو اعتبار می‌دهند. در ابتدای فرهنگ چین، فقط اشراف از ابریشم استفاده می‌کردند، اما با توسعه و ثروتمندتر شدن چین، عوام نیز شروع به پوشیدن این پارچه‌های نرم و بادوام کردند.
تولید ابریشم در چین، منجر به توسعه مسیرهای تجاری برجسته پیش صنعتی شد. جاده ابریشم از چین تا اروپای غربی امتداد داشت و بازرگانان چینی از این جاده عبور می‌کردند تا ابریشم را با کالاها و محصولات کشورهای دوردست مبادله کنند.
برای نسل‌ها، اسرار ساخت ابریشم با ارزش‌ترین و محافظت شده‌ترین دانش اشراف چینی بود، اما سرانجام اطلاعاتی در مورد چگونگی ساخت ابریشم تصفیه شده در کره و هند طی چند قرن اول میلادی منتشر شد. هند، تایلند و دیگر کشورهای آسیایی قبلاً در این مرحله، فرآیند‌های ساخت پیشرفته‌ای داشته‌اند، اما روش چینی ساخت ابریشم به عنوان روشی برتر شناخته می‌شد.
بر اساس افسانه‌ها و سوابق تاریخی اندک و محدودی که در دست داریم، به نظر می‌رسد در گذشته‌های دور ابریشم در غرب نیز تولید می‌شده. هر چه که بوده، از زمان رومیان ابریشم بسیار مورد توجه غربی‌ها قرار گرفت و محبوبیت این ماده نادر و مرموز در دوره قرون وسطی بیشتر هم شد.
گسترش در اروپا
در قرن یازدهم میلادی، تولید ابریشم در سراسر اروپا گسترش یافت. بسیاری از شهرهای ایتالیا مانند لوکا، ونیز و فلورانس در قرون وسطی از نظر اقتصادی، بسیار متکی به تولید ابریشم بودند. صنعت ابریشم به تدریج در فرانسه و اسپانیا هم گسترش یافت.
پادشاه جیمز اول در قرن هفدهم، تولید ابریشم را به دنیای جدید وارد کرد و ایالت‌های آمریکا مانند کنتیکت و ماساچوست به سرعت به قطب تولید ابریشم تبدیل شدند. جنگ جهانی دوم آمریکا را از ابریشم آسیا جدا کرد و در نتیجه، شرکت‌های آمریکایی جایگزین‌های مصنوعی مانند نایلون را ایجاد کردند.
پارچه ابریشم چگونه ساخته می‌شود؟
در حالی که صنعت ابریشم در قرن گذشته بسیار گسترش یافت، اما روندهایی که برای ساخت این نوع پارچه به کارگرفته می‌شود، تا حد زیادی هنوز همان‌هایی هستند که در جهان باستان وجود داشتند.
در ابتدا پیله‌ها را در حرارت زیاد گرم می‌کنند ، پس از گرم شدن پیله‌ها، تولیدکنندگان ابریشم با دقت نخ‌هایی را که کرم‌های ابریشم بافته‌اند ، باز می کنند؛ برای این کار ممکن است پیله‌های ابریشم به طور مختصر جوشانده شوند تا مقدار کمی از سریسین موجود در پیله‌ها که ماده‌ای چسب مانند است و کرم‌های ابریشم برای تشکیل محفظه‌های دگردیسی خود ترشح می‌کنند، خارج شود.
کرم‌های ابریشم از یک رشته طولانی فیبر، پیله می‌سازند. این بدان معنی است که یک پیله کاملاً بازنشده در نهایت منجر به تولید یک رشته ابریشم می‌شود. برای بازکردن یک پیله، کارگر ابریشم بافی یا یک ماشین اتوماتیک، پیله را برای پیدا کردن انتهای سست تمیز می‌کند. سپس آن را از طریق یک حفره، روی حلقه‌ای که رشته ابریشم را باز می‌کند، قرار می‌دهد.
همانطور که رشته ابریشم روی حلقه قرار می‌گیرد، به طور خودکار به رشته دیگری متصل می‌شود تا یک رشته پیوسته ایجاد کند. سریسین موجود در ابریشم، به اتصال رشته‌ها کمک می‌کند. در مرحله بعدی، تولیدکنندگان ابریشم این رشته‌های بلند را به هم می پیچانند تا نخ‌ها را تولیدکنند.
ممکن است تولیدکنندگان برای ایجاد نخ ابریشم که دارای ویژگی‌های خاصی است، مراحل مختلفی را پس از تولید ماده اولیه، انجام دهند. بعد از این به وسیله غلتک، نخ ابریشم را یکپارچه‌تر می‌کنند. اکنون نخ آماده است تا با آن لباس یا انواع دیگری منسوجات بافته شود.
بیشتر تولیدکنندگان منسوجات ابریشم، قبل بافت، نخ‌ها را رنگ می‌کنند و گاهی هم از سفید کننده‌ها استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است ابریشم را سفت‌تر کنند یا آن را در معرض بخار قرار دهند تا به ویژگی‌های مطلوب برسد.
اعتراض انجمن‌های دفاع از حقوق حیوانات
هنگامی که پرورش‌دهندگان کرم ابریشم پیله کرم ابریشم را برمی‌دارند، معمولاً آنها را در معرض حرارت زیاد قرار می‌دهند تا از ظهور کرم‌های بالغ جلوگیری کنند. برخی از فعالان حقوق حیوانات به این عمل اعتراض دارند. آنها ادعا می‌کنند که برداشتن ابریشم بدون از بین بردن کرم‌های ابریشم امکان‌پذیر است، اما به این گفته چندان توجهی نمی‌شود.
از ابریشم چگونه استفاده می‌شود؟
ابریشم کاربردهای زیادی دارد. با این حال، به طورکلی می‌توان این کاربردها را در دو دسته مصرفی و صنعتی تقسیم‌بندی کرد:
· مصرفی
متداول‌ترین کاربرد مصرفی ابریشم تولید پوشاک است. ابریشم هزاران سال است که به دلیل نرمی و دوام خارق‌العاده خود، دارای ارزش بوده و تا به امروز مصرف‌کنندگان، ابریشم واقعی را به گزینه‌های مصنوعی آن ترجیح داده‌اند.
نمونه‌هایی از لباس‌های مصرفی که با ابریشم ساخته شده شامل روسری، پیراهن، بلوز و لباس شب می‌شود. به دلیل نرم و سبک بودن ابریشم، پارچه‌ای مورد پسند برای لباس‌های زیر بانوان و آقایان به شمار می‌آید. در خانه ممکن است از ابریشم برای ساخت بالشت‌های تزئینی، پرده یا دیوارپوش استفاده کرد.
· صنعتی
با این که می‌توان برای مصارف صنعتی از پارچه‌های مصنوعی ابریشم نیز استفاده کرد، اما بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل سبک و بادوام بودن ابریشم طبیعی، ترجیح می‌دهند برای تولید محصولات خود از ابریشم طبیعی استفاده کنند. علاوه بر این، پزشکان و جراحان از نخ‌های بخیه ابریشمی برای دوختن بریدگی‌ها استفاده می‌کنند. این فیبر بسیار نازک و بعلاوه ضد باکتری است، خاصیتی که آن را برای مصارف درمانی ایده‌آل می‌کند.
پارچه ابریشم کجا تولید می‌شود؟
طبق اطلاعات جهانی اطلس، چین عنوان بزرگترین تولید کننده ابریشم در جهان را از گذشته تا کنون حفظ کرده است. این کشور با تولید ۱۴۶۰۰۰ تن پارچه ابریشم در سال، از بزرگترین رقیب خود هند که هر ساله تنها ۲۸۷۰۸ تن ابریشم تولید می‌کند، بسیار جلوتر است.
ازبکستان در تولید ابریشم در جایگاه سوم جهانی قرار دارد و تایلند نیز چهارم است. چین بزرگترین بازار ابریشم در جهان را دارد و همچنین بزرگترین تولید کننده این منسوجات به حساب می‌آید. ایالات متحده و اتحادیه اروپا خریدار مقدار زیادی از ابریشم تولید شده در هند و چین هستند.
هزینه پارچه ابریشم چقدر است؟
طبق گزارش‌های فصلی سایت EmergingTextiles.com که نشان دهنده قیمت‌های پارچه در جهان است، ابریشم چینی در حال حاضر هزینه‌ای بین ۵۰ تا ۵۵ دلار برای هر کیلوگرم دارد.
این بیان که پارچه ابریشم ماهیتی گران دارد، واقعیت ندارد. در حقیقت این نوع پارچه سخت تولید می‌شود و گرانی آن بیشتر به دلیل حمل و نقل پارچه ابریشم از محل تولید به محل مصرف است. به یاد داشتن هزینه هر کیلوگرم ابریشم خام هنگام تولید پوشاک، می تواند بسیار مفید باشد.
چند نوع پارچه ابریشم وجود دارد؟
با این که ابریشم توت سفید در جهان بیش از همه تولید می‌شود، اما چند نوع پارچه ابریشم دیگر نیز وجود دارد:
· ابریشم توت سفید
توت ساده‌ترین و کم هزینه‌ترین نوع پارچه ابریشمی است که می‌توان تهیه کرد. تقریباً تمام ابریشم‌های جهان، ابریشم توت است. مانند سایر منسوجات ابریشمی، پارچه ابریشم توت به استحکام، نرمی و دوام شهرت زیادی پیدا کرده است.
· ابریشم Eri
از آنجا که تولید پارچه ابریشم Eri نیازی به از بین بردن کرم‌های ابریشم ندارد، این نوع پارچه را “ابریشم صلح” نیز می‌نامند. با این که پارچه ابریشم Eri به سختی تهیه می‌شود، پارچه‌ای سنگین به حساب می‌آید و استحکامش از ابریشم معمولی بیشتر است. از آنجا که کرم‌های ابریشم Eri بر روی درختان کرچک زندگی می‌کنند، این نوع ابریشم گاهی اوقات به عنوان “ابریشم کرچک” نیز شناخته می‌شود.
· ابریشم تاسار
در کنار ابریشم توت، ابریشم تاسار دومین نوع پارچه ابریشمی است که بیشترین تولید را در جهان دارد. این نوع ابریشم وحشی است و توسط کرم‌های ابریشم بومی هند تولید می‌شود. کرم‌های ابریشم تازار در ژاپن نیز وجود دارند، اما ابریشمی که این کرم‌ها تولید می‌کنند سبز است.
· ابریشم عنکبوتی
انواع خاصی از ابریشم عنکبوتی بسیار کشسان هستند. عنکبوت را نمی‌توان مانند کرم ابریشم پرورش داد، بنابراین تولید ابریشم عنکبوت بسیار هزینه‌بر است. این موضوع سبب می‌شود تا تولید این نوع ابریشم برای نساجی‌ها به صرفه نباشد. در عوض، تولیدکنندگان از ابریشم عنکبوت برای ساخت جلیقه ضد گلوله، میکروسکوپ، تلسکوپ و سایر محصولات صنعتی استفاده می‌کنند.
· ابریشم موگا
پارچه ابریشم موگا فقط در ایالت آسام هند تولید می‌شود. کرم‌های ابریشم موگا نیمه اهلی هستند. در حالی که ابریشم موگا در بقیه جهان خیلی کم شناخته می‌شود، ساکنان آسام طی سالیان طولانی از موگا برای اشراف این منطقه لباس‌های ابریشم ساخته‌اند.
· ابریشم دریایی
گونه خاصی از صدف بومی در دریای مدیترانه وجود دارد که مقادیر کمی فیبر ابریشم مانند تولید می‌کند. ساکنان تارانتوی ایتالیا این صدف‌ها را اهلی کرده و مقادیر کمی پارچه ابریشم دریایی تولید می‌کنند که به آن “ابریشم صدف” نیز می‌گویند.
· ابریشمCoan
گونه‌ای از کرم ابریشم به نام Pacypasa atus وجود دارد که ابریشم کوان تولید می‌کند. این نوع کرم در مناطق خاصی از یونان، ترکیه و ایتالیا وجود دارد. این کرم‌های ابریشم از درختان کاج، ارس و بلوط تغذیه می‌کنند. در روم باستان از ابریشم کوان بسیار استفاده می‌شد ولی امروزه تولید پارچه ابریشم کوان محدود شده است. از این نوع ابریشم به طور عمده برای تقویت انواع دیگر الیاف ابریشم استفاده می‌کنند.
پارچه ابریشم چگونه بر محیط تأثیر می‌گذارد؟
از آنجا که ابریشم یکی از الیاف طبیعی است، ذاتاً پایدار بوده و به محیط آسیبی نمی‌رساند. برداشت و تولید ابریشم وحشی نیز هیچ گونه تأثیر منفی بر محیط زیست ندارد، اما پرورش ابریشم و انتقال آن به سراسر جهان از مسیرهای مختلف به محیط زیست آسیب می‌رساند.
سازمان‌های مدافع حقوق حیوانات مانند PETA به تولید ابریشم اعتراض دارند زیرا برای این کار کرم‌های ابریشم از بین می‌روند. با این حال، تولید ابریشم همچنان یکی از پاکترین صنایع نساجی به شمار می‌رود. درختان توت به کود و سموم دفع آفات نیازی ندارند. این بدین معنی که برداشت ابریشم کشت شده بدون وارد کردن مواد شیمیایی سمی به محیط امکان پذیر است.
طی سال‌های طولانی پروانه‌های ابریشم به دلیل اهلی‌سازی، جهش پیدا کرده‌اند. پروانه‌های بالغ نابینا هستند و به دلیل رشد نکردن فک پایین، قدرت خوردن را از دست می‌دهند. عمر آنها به حدی کوتاه است که تنها می‌توانند حدود ۵۰۰ تخم روی برگ‌های درختان توت نزدیک خود بگذارند.
اگر نگرانی برای کرم و پروانه‌های ابریشم را کنار بگذاریم، تولید ابریشم در کشورهایی مانند چین و هند اغلب شامل بهره برداری از کارگران می‌شود. با این که اتوماتیک کردن کار‌ها، تولید ابریشم را برای کارگران در همه نقاط دنیا آسان‌تر و منصفانه‌ترکرده است، اما همه بخش‌های تولید پارچه ابریشم به شکل یکسانی به ماشینی شدن دست پیدا نکرده‌اند.
از آنجا که بیشتر مناطق جهان ابریشم زیادی تولید نمی‌کنند، باید این ماده ارزشمند تا رسیدن به نقاط نهایی، مسیرهایی طولانی را طی کند. در نتیجه در فرآیند حمل و نقل ابریشم، سوخت‌های فسیلی مصرف می‌شود. با وجود تمام این نگرانی‌ها، تولید ابریشم چندان به محیط زیست آسیب نمی‌رساند و از آنجا که ابریشم، به‌طور کامل یعنی ۱۰۰ درصد قابل تجزیه بیولوژیکی است، در تولید آلودگی نقش قابل توجهی ندارد.
